يازدهمين همايش سراسري سم شناسي و مسموميت ها

دانشگاه علوم پزشکی مشهد | گروه فيزيولوژي

دانشگاه علوم پزشکی مشهد | دوازدهمين كنگره بيوشمي و چهارمين كنگره بين المللي بيوشيمي و بيولوژي مولكولي

دانشگاه علوم پزشکی مشهد | گروه پزشكي هسته اي

دانشگاه علوم پزشکی مشهد | پنجمين همايش سامانه هاي نوين دارورساني ايران

يازدهمين همايش سراسري سم شناسي و مسموميت ها...

 
سم ماده ای است که اگر به مقدار کافی وارد بدن شود می تواند باعث آسیب دائم یا موقت بشود . اگر چه بعضی از مسمومیت ها عمومی و از اقدام به خودکشی ناشی می شود ، اما بقیه بر اثر مصرف موادی است که ما روزانه از آنها استفاده می کنیم .
صرف نظر از علت ، مسمومیت همیشه به مراقبت های فوری پزشکی یا بیمارستانی نیاز دارند. هیچ وقت کوشش نکنید که شخص مسموم را وادار به استفراغ کنید ؛ این کار نه مفید نیست بلکه ممکن است حال مسموم را بدتر کند.
سیستم گوارش
غذا در دهان وروده ومعده بر اثر شیره هایی که از غده های مختلف ترشح می شود ؛ هضم می گردد. غذا وارد دهان می شود و پس ازعبور از مری به معده می رسد، بعد از یک هضم نسبی در معده غذا به مقدار کم وارد روده ی کوچک می شود . در اینجا مولکولهای غذا شکسته شده وتبدیل به مواد ساده ای می شود که خون می توادن آنها را جذب کند.
باقیمانده که معمولاً شامل مقدار زیادی رشته های سبزیجات است وارد روده ی بزرگ می شود ، در آنجا آب ومواد معدنی غذا جذب می شود وآنچه که باقی می ماند فضولات نهایی است که از راه مقعد از بدن دفع می شود .
کبد به عنوان یک کارخانه ی شیمیایی عمل می کند که به همراه سایر فعالیتها بعضی از سم ها را غیر فعال وخنثی می کند . کلیه ها خون را از وجود بسیاری از ناخالصی ها تصفیه می کنند.
8-2- چگونه سم وارد بدن می شود
سم ها چه تصادفی وچه عمدی ازراه های مختلفی وارد بدن می شود . از طریق دهان بوسیله خوردن یا نوشیدن مواد سمی از طریق ششها به وسیله ی استنشاق گازهای خانگی یا صنعتی ، بخارهای شیمیایی یا دود ناشی از آتش ، بخاری یا اگزوز موتور های بنزینی . از راه تزریق در نتیجه گاز گرفتن بعضی از حیوانات ، حشرات ، ماهی های سمی یا خزندگان یا بوسیه ی سرنگها ی تزریق زیر پوستی . از راه خذب بوسیله پوست ، در نتیجه تماس پوست با بعضی از اسپرهای سمی مانند حشره کش ها .
9-2- چگونه سم عمل می کند
سم از راه هاهی گوناگون در بدن عمل می کند ؛ بعضی وارد جریان خون می شوند ، بعضی از سم ها روی سلسله ی مرکزی اعصاب اثر می گذارند وباعث قطع تنفس ضربان قلب و سایر فرایند های حیاتی زندگی می شوند بعضی از سم ها جاگزین اکیسژن موجود در خون شده ومانع از رسیدن اکسیژن به بافتها می شوند بلعیدن سم مستقیماٌ روی مجراها ی غذا تأثیر می گذارد ودر نتیجه ایجاد استفراغ، درد و غالباً اسهال می کند. حلال های سمی ممکن است باعث سوختگی شدید لبها ، دهان ومری ومعده وایجاد درد شدید در این اندام ها هم بشوند .
10-2- عوارض و نشانه های عمومی
عوارض ونشانه های مسمومیت بسته به ماهیت سم وراه ورود به بدن فرق می کند با گرفتن اطلاعات از مصدوم با یکی از حاضرین کوشش کنید که به درستی نوع سم را مشخص کنید واگر بلعیده شده کی وچقدر. اطراف مصدوم را بگردید شاید یک ظرف شامل ماده سمی که خالی شده یا هنوز هم مقداری ماده سمی دارد پیدا کنید .
- مصدوم ممکن است هذیان بگوید وحالت تشنج داشته باشد بدون اینکه سابقه ی این حالت در او موجود باشد .
- عوارض و نشانه ها ی خفگی
- بیهوشی ممکن است دست بدهد .
- اگر سم بلعیده شده باشد مصدوم ممکن است شروع کند به اوغ زدن و استفراغ کند یا دچار اسهال شود .
- سوختگی اطراف دهان در صورتیکه با حلال های شیمیایی تماس پیدا کرده باشد .
هدف :
باز نگهداشتن راه تنفس ورساندن مصدوم به بیمارستان .
11-2- سم خانگی
بسیاری از مواد که در خانه پیدا می شوند ممکن است سمی باشند مثلاً صابون مایع ، وسایل آرایش ، کبریت ، تربانتین ، سفید کننده ها ، چسب ها ، مرگ موش ؛ رنگ برها ، حشره کش ها وسمی که برای سمپاشی گیاهان بکارمی رود کودکان بیشتر در معرض چنین مواردی هستند چرا که آنها نمی توانند از پی آمدهای نوشین یا خوردن اینگوهن مواد آگاه باشند عوارض ونشانه های اینگونه مسمومیت ها بسته به نوع سم فرق می کند امّا در اکثر موارد در این گونه مسمومیتها استفراغ ودل درد وجود دارد .
کودکان به خوردن داروها وقرص هایی که در قفسه های دارو وجود دارند علاقمند هستند اگر چه بیشتر داروها وقرص ها که در خانه وجود دارند در صدرتیکه مطابق دستوری مصرف شوند خطرناک نیستند امّا بسیاری از آنها اگر بیش از اندازه مصرف شوند ایجاد مسمومیت می کنند . بعضی از داروها ی خطرناک قرص ها وکپسول هایی هستند که شیرین به نظر می آیند برای مثال بعضی از قرص های آهن آسپیرین بزرگسالان (بخصوص رنگی ها) .
توجـــه :
همیشه بطری ها وظرف ها ی محتوی مواد سمی را برچسب بزنید واز دسترس کودکان دور نگه دارید .
گیاهان سمی
خوردن بعضی از گیاهان که در باغچه ی خانه یا در بیابان پیدا می شوند خطرناک هستند وتماس با بعضی از آنها باعث واکنش هایی حساسیتی (آلرژیک ) بدن می شوند .
کودکان بخصوص ممکن است به طرف این گیاهان جلب شده وآنها را بخورند.
آبنوس دروغین : تاجذیزی پیچ وقارچهای سمی مثالهایی از گیاهان هستند که معمولاً باعث مسمومیت می شوند . عوارض ونشانه های این مسمومیت ها شبیه به مسمومیت غذایی است . وخامت حال شخص بستگی دارد که چقدر از این گیاهان خورده باشد . اگر احتمال می دهید که مصدوم دانه یا برگ گیاهان سمی را خورده است مهمترین کار شما این است که را ه تنفس اورا باز نگه دارید واو را بلافاصله به بیمارستان برسانید .
12-2- عوارض ونشانه ها:
عوارض ونشانه های مسمومیت ناشی از استعمال خود سرانه دارو ومواد مخدر بر حسب نوع دارو ومقدار مصرف فرق می کند . همیشه استفراغ بلافاصله پس از مصرف صورت نمی گیرد امّا باید مراقب آن باشید مردمک چشم ها به صورت غیر عادی گشاد یا تنگ می شود .
مواد مخدر :
این مواد ممکن است بصورت خوردن قرص یا استنشاق وارد بدن شود. تنفس ابتدا مشکل شده و سر انجام قطع می شود . مصدوم ممکن است نشانه های از تزریق روی یک یا دو بازو داشته باشد .
آرام بخش ها :
تنفس کم عمق می شود . پوست مصدوم سرد ومرطوب می شود . ضربان سریع وضعیف ، احتمالاً بیهوشی .
محرک ها :
- مصدوم هیجان زده می شود . وبه فراوانی عرق می کند .
- مصدوم ممکن است دچار توهم ورعشه شود.
مواد توهم زا :
- مصدوم مضطرب شده وعرق می کند.
- مصدوم ممکن است دست به رفتار عجیب غریب بزند .
مصرف بیش از اندازه ی آسپیرین :
- مصدوم ممکن است دچار دل درد شود . واستفراغ کند واستفراغ ممکن است خون آلود باشد.
- مصدوم ممکن است بی حال وخواب آلوده شود.
- مصدوم احساس می کند که گوشش زنگ می زند.
- اشکال در تنفس.
- مصدوم ممکن است به فراوانی عرق کند. و ضربان پر …
در مان :
آنچه را که تحت عنوان درمان عمومی مسمومیت گفته شده دنبال می کنیم . مصدوم را به صورت اورژانس به بیمارستان برسانید وبرای شروع روشهای نجات زندگی آماده باشید.
مسمومیت ناشی از الکل :
الکل ماده ای است که سلسله ی مرکزی اعصاب را کرخت می کند . تأثیر الکل بر افراد مختلف فرق می کند . نوشیدن الکل به مقدار کم تنها یک تغییر کوچک در حال عادی انسان ایجاد می کند ولی اگر نوشیدن ادامه یابد الکل روی ناحیه ی عالی استدلالی مغز قسمتی که مسئول کنترل شکیبایی وقضاوت انسان است اثر می گذارد . همچنانکه میزان الکل در خون افزایش پیدا می کند رفتار فرد مبالغه آمیز وهماهنگی در رفتار مختل می شود . سر انجام توانائی ذهنی وجسمی عمیقاً مختل شده وممکن است بیهوشی دست بدهد.
عوارض ونشانه ها :
- از تنفس مصدوم بوی الکل به مشام می رسد.
- مصدوم ممکن است نسبتاً هشیار باشد یا بیهوش شده باشد .
- اگر مصدوم بیهوش شده باشد ممکن است بتوانید او را بیدار کنید امّا دوباره خیلی سریع بیهوش می شود .
در مراحل اولیه بیهوشی :
- مصدوم تنفس عمیق می کشد .
- صورت مرطوب وبرافروخته است.
- نبض پر وکامل است .
در مراحل بعدی بیهوشی :
- ضربان سریع ولی ضعیف می شود.
- نفس کم عمق می شود.
- صورت مصدوم خشک وپف کرده به نظر می آید .
- چشمها ومردمک چشم ها ممکن است گشاد شود.
توجــــه :
اگر مصدوم زمین خورد و ضربه ای به سرش وارد شده عوارض ونشانه هایی که گفته شد احتمالاً تغییر پیدا می کند.
13-2- راه‌هاي ورود آفت‌كش‌ها به محيط‌زيست
محيط‌زيست از اجزاي زنده و غيرزنده تشكيل شده ‌است. اجزاي زنده همان موجودات زنده (ارگانيسم‌ها) هستند كه با هم و با بخش غيرزنده در تقابل‌اند و اجزاي غيرزنده شامل آب، هوا، غذا و مكان زيست و تقابل ارگانيسم‌ها با خود و محيط‌شان است. آلودگي شيميايي محيط‌زيست معمولا از طريق آب، هوا و خاك صورت مي‌گيرد. آفت‌كش‌ها يا از طريق تبخير و يا مستقيما از طريق هوا وارد اتمسفر مي‌شوند. آب‌هاي سطحي، پساب‌هاي صنعتي و شهري و كاربرد مستقيم آفت‌كش‌ها براي كنترل آفات آبزي، از راه‌هاي ورود سموم به منابع آبي است. خاك نيز از طريق گياهان تيمار شده با سموم، باران، دفن غير اصولي ظروف خالي سم و همين‌طور استفاده مستقيم آنها روي خاك براي كنترل آفات خاكزي، آلوده مي‌شود.
اما درباره اثرات باقيمانده سموم در غذا، موضوع جالب‌تر مي‌شود. امنيت غذايي يكي از مسائل مهم انسان امروز است. به موازات اين مساله، موضوع سلامت غذا هم مورد توجه مصرف‌كنندگان محصولات كشاورزي قرار گرفته است. با توجه به جمعيت روبه‌رشد جهان و كمبود منابع غذايي و نياز به تأمين غذا براي ساكنان گرسنه زمين، حفاظت از توليدات كشاورزي دربرابر نابودي در اثر خسارات خشكسالي و همين‌طور آفات و بيماري‌ها بيش ‌از پيش ضروري به‌نظر مي‌رسد. اما اين افزايش توليد براي ما هزينه‌هاي بسياري سواي هزينه‌هاي اقتصادي داشته‌است. زارعين در همه جاي دنيا براي مبارزه با عوامل زنده كاهش توليد (آفات و بيماري‌ها)، ناچارند به انواع مواد شيميايي آفت‌زدا روي آورند. اين سموم نه تنها روي سطح محصولات مي‌ماند، بلكه به داخل بافت ميوه‌ها، سبزي‌ها و حتي دانه‌هاي غلات نفوذكرده و در آن باقي مي‌مانند. هر چند شستن ميوه يا گرفتن پوست آنها مي‌تواند در كاهش آلودگي‌هاي سطحي موثر باشد اما زدودن آفت‌كش‌هايي كه به بافت ميوه نفوذ كرده‌اند تقريبا غيرممكن است.


14-2- انباشت زيستي
ورود سم از طريق گياه به بدن حيوانات اهلي كه گوشت و شير آنها مورد استفاده انسان قرار مي‌گيرد نيز از راه‌هاي آلوده‌شدن به سموم است؛ مثلا تجمع سموم بسيار نامحلول در آب مانند سم كلران كه در ارگانيسم‌ها باقي مي‌ماند و با گذشت زمان مقدار آن افزايش مي‌يابد. اگر جانوري كه اين سموم در بدنش موجود است توسط جانور بزرگ‌تري كه توانايي حفظ اين سم را دارد خورده شود، مقدار سم در بدن اين موجود زنده از مقدار آن در آب محل زندگي، بيشتر خواهد شد. اين حد، براي ماهي‌ها ممكن است صدها تا هزاران برابر بيشتر از مقدار موجود در آب براي همان سم باشد. اين تجمع به نام انباشت زيستي ناميده مي‌شود. انسان‌ها در انتهاي زنجيره غذايي در طبيعت هستند و به‌سبب خوردن غذاهايي با منشا حيواني و گياهي كه حاوي سموم و مواد آلي شيميايي هستند، اين مواد در بدنشان تجمع پيدا كرده و بنابراين در معرض مقادير بالاي سم خواهند بود.
15-2- اثرات سموم درمحيط زيست
در معرض قرار گرفتن زياد سموم مي تواند روي سلامتي انسان به طور مستقيم يا غير مستقيم اثر بگذارد. از طريق بر هم زدن سيستم اکولوژيکي موجوداتي که در رودخانه ها و برکه ها و درياچه ها و اقيانوس ها و حتي جوي ها و جنگل ها و مزارع و ... هستند. از طرفي رها سازي سموم در محیط زيست اثرات متفاوت را در پي دارد. از آن جمله:
اثرات جهاني:
۱- ترکيبات شيميايي مي توانند درون اتمسفر جابجا شوند بدون اينکه هيچ محدوديت سياسي داشته باشند. به طوري که اثراتي از سموم د.دت . در قطب شمال و جنوب پيدا شده است. در حالي که هيچ وقت از آنها در اين مناطق استفاده نشده است.
۲- تشعشعاتي که از انفجار پايگاه اتمي چرنوبيل اوکراين در سال ۱۹۸۶ خارج شد در سال ۲۰۰۰ در انگلستان درون مزارع و مراتع سرايت کرد به طوريکه بسياري از دامداران نتوانستند بره هاي خود را به خريداران بفروشند.
آلودگي هوا :
۱- باران هاي اسيدي : که در حقيقت نتيجه آلودگي هوا است که به خاطر سوزاندن سوخت هاي فسيلي مثل ذغال سنگ و فراورده هاي نفتي و روغن ها مي باشد، که حاوي عناصري مثل نيتروژن و سولفور هستند. در حقيقت باران هاي اسيدي نتيجه انحلال اکسيد هاي نيروژن و گوگرد مي باشند و شامل ترکيباتي از جمله : نيتروس ها و نيتريک ها و سولفوروس ها و سولفوريک اسيد ها هستند.
۲- باران هاي اسيدي موجب پايين آمدن pH آب درون برکه ها به زير ۶ مي شود. که در اين حالت يون هاي آلومنيوم موجود در آب باعث کشته شدن ماهي ها خواهد شد.( در صورتي که pH آب بالاتر از ۶ باشد ذرات آلومنيوم به فرم هيدروکسيد افزايش يافته و از دسترس موجودات خارج مي شود).
۳- توليدات حاصل از سوختن مواد فسيلي شامل : اکسيد هاي نيتروژن و اکسيد هاي گوگرد و نيز ترکيبات فرار آلي و اکسيد هاي کربن ( مونوکسيد و دي اکسيد کربن ) هستند. از طرفي بيشترين خسارت محيط زيست ناشي از اکسيدهاي کربن مي باشد که در اثرات گلخانه اي هم نقش دارند. اثرات گلخانه اي خود باعث گرم شدن هواي زمين و به دنبال آن ساير اثرات سوء اين مواد شيميايي خواهد شد.
16-2- درمان سم زادیی
دراین روش بیمار پس از بررسی ها و معاینات اولیه بستری می شود. و در حین بیهوشی به بیمار داروهایی داده می شود که مورفین را از گیرنده های سلولی جدا کرده و به داخل خون آزاد می کنند. مورفین موجود در خون پس از ورود به کبد تجزیه شده و از طریق صفرا به روده وارد می شود و در نهایت از مدفوع دفع می شود. مقداری از مورفین هم در گذر از کلیه ها از طریق ادرار دفع می شود.
روش سریعی که برای سم زدایی به روش AMD مرسوم است. در این روش هوشمندانه بدون اینکه ریسک بیهوشی به بیمار تحمیل شود تمام مراحل سم زدایی در طی خواب انجام می شود. و بیمار بعد از بیدار شدن از خواب چیزی را بخاطر نمی آورد. با توجه به اینکه همراه بیمار تمامی علایم بیمار در حین سم زدایی را مشاهده می کند این همراه بهتر است همان شخصی باشد که قصد دارد در ادامه درمان بعد از سم زدایی به بیمار کمک کند. چون با دیدن سم زدایی شناخت واقعی تری نسبت به مواد مخدر و گرفتاریهای بدنی آن پیدا می کند و نیاز بیمار به یک همراه و همدل را در طول درمان درک می نماید. در این روش بهتراست بیمار شب قبل از بستری شام سبکی صرف کند و روز قبل از بستری حداقل مواد را مصرف نماید و در روز بستری بدون استفاده از مواد مخدر و بصورت ناشتا جهت بستری مراجعه کند.

پس از سم زدایی که بصورت متوسط ۸ ۱۰ ساعت طول می کشد بیمار می تواند از صبح روز بعد روزانه یک عدد نالترکسون ۵۰ ملیگرمی استفاده کند. باتوجه به اینکه در این روش از فردای روز سم زدایی بیمار وارد مرحله دوم درمان می شود روش بسیار خوبی برای بیمارانی است که از لحاظ بدنی سالم هستند ولی مصرف یا نحوه مصرف آنها بصورتی است که معمولا سم زدایی با متادون یا بوپره نورفین نمی تواند بصورت موفقیت آمیزی در آنها صورت بگیرد. چون احتمال گریز و لغزش در سم زدایی با متادون یا بوپره نورفین به علت زمان طولانی آن زیاد است.
17-2- سم زدایی با متادون چگونه انجام می شود؟
در این روش متادون جایگزین مورفینی می شود که به گیرنده های سطح سلولهای بدن چسبده است. در نتیجه مورفین سطح سلولهای بدن به تدریج بداخل خون آزاد شده و جای خود را به متادون می دهند. مورفین آزاد شده با گذر از چرخه کبدی تجزیه شده و از طریق صفرا به داخل روده ریخته شده و از مدفوع خارج می شود. مقداری از این مورفین نیز با گذر از کلیه از طریق ادرار خارج می شود.
در ابتدا با توجه به نوع و میزان مواد مخدری که بیمار مصرف می کند میزان نیاز بیمار به قرص متادون تعیین می شود. و به بیمار به اندازه ای قرص داده می شود که دچار علایم ترک نشود. با توجه به اینکه مقدار مورفین موجود در مواد مخدر همیشه ثابت نیست معاینه مکرر بیمار در ابتدا جهت تعیین دوز متادون لازم است. پس از تعیین دوز مورد نیاز بیمار، بر اساس وضعیت بیمار هر چند روز مقداری از متادون داده شده به بیمار کم می شود و این کم شدن تا زمانیکه بیمار بتواند قرصها را قطع کند ادامه می یابد.
مدت زمان سم زدایی با این روش بطور متوسط ۴۵ روز تا دو ماه است. در طی سم زدایی بصورت مرتب از بیمار تست گرفته می شود.
این روش مشابه سم زدایی با متادون است با این اختلاف که در این روش مدت زمان سم زدایی کوتاه تر است و بطور متوسط سه هفته طول می کشد.



يازدهمين همايش سراسري سم شناسي و مسموميت ها...